Cyflwyniad

Mae ein project hanes blwyddyn yma yn dechrau yn ein pentref ni Drefach Felindre, ac yn teithio ar draws y dŵr i Batagonia ac yn nôl i Drefach.

Mae Felindre yn bentref gwledig sydd yn Sir Gaerfyrddin ac yn gartref i Ysgol Penboyr sydd yn Ysgol Egwysig,

Drefach

Oherwydd y diwydiant gwlân yn ein hardal, cafodd Drefach ei adnabod fel 'Huddersfield Cymru' yn gyflym iawn. Roedd llawer o hen adeiliadau enwog a digwyddiadau hanesyddol pwysig wedi rhoi Drefach Felindre ar y map. Datbygodd Drefach yn le o ddiddordeb hanesyddol.

Mae un enwogion Cymru yn hannu o'r

ardal sef Griffith Jones, a gofiwn am iddo

sefydlu ysgolion cylchynol. Cafodd ei eni

ym mhlwyf Penboyr ym Mhantyrefail,

Cwm Hiraeth.

Roedd Capel Pen-rhiw yn sefyll yn Drefach,

ond cafodd ei ailgodi yn Amgueddfa Werin

Cymru, St Fagans yn 1956. Agorodd yn

1777, mae yn nodweddiadol o gapeli anghydffurfiol Cymreig cynnar.

Hefyd cafodd y ffilm 'Tan ar y Comin' ei ffilmio yn agos i Drefach.

Ym mis Gorffennaf 2015, cymeron ran mewn seremoni i ddadorchuddio plac treftadaeth glas ar dŷ yn y pentref o'r enw 'Camwy', cartref Ellen Davies, sef Nel Fach y Bwcs, fel y gelwid hi, pan ddaeth hi a'i thad yn ôl o Batagonia yn 1901. Dadorchuddiwyd y plac gan unwaith roedd y tŷ yma yn gartref i Nel fach y Bwcs. Roedd disgyblion ein hysgol yn rhan or seremonïau yn ystod y dydd, gan ganu i'r gymuned leuol a chafodd cerdd i ysgrifennu a darllen gan un o ddisgyblion blwyddyn 6.

Ond beth oedd yn bwysig am Camwy? Pam cafodd plac glas ei ddadorchuddio ar y ty? Ac yn fwy pwysig byth, pwy oedd Nel Fach y Bwcs?

Wrth i ni ymchwilio ymhellach roedd y pwnc yn dod yn fwy diddorol, ac yn bwysig iawn i hanes ein pentref ni.

Ysgol Penboyr

Griffith Jones

Capel Pen-rhiw

Amgueddfa Wlan